تأمین سرمایه کیمیا
تأمین مالی
تأمین مالی به معنای فرآیند جذب و تأمین منابع مالی یا سرمایه برای پشتیبانی از عملیات و فعالیت‌های یک شرکت، سازمان، یا فرد است. مشاوره تأمین مالی از جمله مهمترین خدمات در حوزه مالی است که به افراد، شرکتها، و سازمان‌ها کمک می‌کند تا منابع مالی مورد نیاز خود را برای تأمین پروژهها، سرمایه‌گذاری‌ها، عملیات روزانه، یا هر نوع فعالیت مالی دیگر بیابند. مشاوره تأمین مالی در اصل، به معنای ارائه راهکارهای مالی مناسب جهت تأمین و مدیریت منابع مالی به منظور دستیابی به اهداف مالی و استراتژیک است.
انواع روشهای تأمین مالی
تامین مالی به دو گونه تامین مالی مبتنی بر سرمایه و تامین مالی مبتنی بر بدهی تقسیم میشود. در تامین مالی سرمایه‌ای شرکت سهامی عام، سهام جدید را به بازار عرضه می‌کند و در ازای آن سرمایه‌گذاران به عنوان صاحبان سهام به شرکت می‌پیوندند. این نوع تأمین مالی به شرکت امکان تجدید تجهیز و توسعه را می‌دهد. در تامین مالی از طریق بدهی شرکت از منابع بیرونی به شکل وام یا اوراق بهادار برای تأمین مالی استفاده می‌کند.
تأمین مالی سرمایه‌ای به عنوان یکی از مهمترین و مؤثرترین روشهای تأمین منابع مالی برای شرکتها، سازمان‌ها، و افراد در دنیای مالی مدرن شناخته میشود. بازار سرمایه به عنوان مکان تبادل و معامله اوراق بهادار و دارایی‌های مالی، به افراد و شرکتها این امکان را می‌دهد که به سادگی و کارآمدی منابع مالی خود را تأمین کرده و به تحقق اهداف مالی خود برسند.
شرکتهای تامین سرمایه بهعنوان یکی از محوریترین نهادهای مالی فعال در بازار اوراق بهادار خدمات گسترده‌ای را در این بازار ارائه میکنند.
1- تأسیس شرکت های سهامی عام
یکی از روش های تامین مالی از طریق بازار سرمایه، تاسیس شرکت سهامی عام و پذیره نویسی عمومی است. در این حالت موسسان شرکت، قسمتی از سرمایه شرکت را از عموم مردم تامین می نمایند.
مطابق با بخش اول لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت مصوب 1347/12/24 شرکت سهامی، شرکتی است که سرمایه آن به سهام تقسیم شده و مسئولیت صاحبان سهام محدود به مبلغ اسمی سهام آنها است. بر اساس ماده 4 این لایحه شرکتها به دو نوع سهامی عام و سهامی خاص تقسیم می‌شوند.
شرکت سهامی عام: شرکتهایی هستند که مؤسسین آنها قسمتی از سرمایه شرکت را از طریق فروش سهام به مردم تأمین میکنند.
شرکت سهامی خاص: شرکتهایی که تمام سرمایه آنها در موقع تاسیس منحصرا توسط موسسین تامین میگردد.
تاسیس هر کدام از انواع شرکت های مذکور مستلزم انجام مراحل قانونی مربوط به هر یک می‌باشد. برای شرکت های سهامی عام این مراحل شامل انجام مراحل ثبت شرکت و همچنین اخذ مجوزهای مورد نیاز از سازمان بورس و اوراق بهادار است.
1-1 پذیرش شرکت ها در بازار سرمایه
بازار سرمایه، بازاری است که در آن پس انداز کنندگان، بنگاه های اقتصادی و سایر نهادهای مالی فعال در این بازار با یکدیگر مبادله مالی انجام می دهند. پس انداز کنندگان با خرید انواع ابزارمالی یا اوراق بهادار بلند مدت رایج در بازار سرمایه، با هدف کسب سود بیشتر و سرمایه گذاری مالی اقدام به مبادله میکنند و بنگاه های اقتصادی با هدف تامین مالی، اوراق بهادار مورد تقاضا در این بازارها را منتشر میکنند و به پس انداز کنندگان می فروشند.
پذیرش و عرضه سهام شرکتها در بازارهای سرمایه مزایای متعددی برای این شرکتها به همراه دارد. از جمله این مزایا میتوان به دسترسی آسانتر شرکتها به منابع تامین مالی برای انجام مقاصد مورد نیاز، کشف عادلانه قیمت سهام، استفاده از معافیتهای مالیاتی قانونی و کسب و شهرت و اعتماد عمومی اشاره کرد. در حقیقت شرکتها با عرضه سهام، انعطاف‌پذيري و آينده‌نگري خود را افزایش داده و پویایی خود را در فرآیندهای عملیاتی افزایش می‌دهند.
به دیگر بیان، پذيرش شركت‌ها در بورس و امكان خريد و فروش سهام آنها در يك بازار رسمي شركت را افزايش داده و از طريق قرار گرفتن در فرآيند سودآوري بيشتر و استفاده از روش‌هاي نوين، پويايي و تحول شركت را امكان پذير مي‌سازد.
2-1 افزایش سرمایه
افزایش سرمایه یکی از روش های تامین مالی شرکت‌هاست. شرکتها به منظور توسعه فعالیت‌ها و حفظ و افزایش قدرت رقابت خود اقدام به افزایش سرمایه می کنند. در برخی مواقع نیز این کار به منظور اصلاح و بهبود ساختار مالی شرکت صورت می گیرد. این تامین منابع مالی جدید می تواند به شکل های مختلفی صورت پذیرد. هر روش مزایا و معایب خود را دارا می‌باشد و پس از بررسی شرایط موجود و اهداف مالی و عملیاتی هر شرکت، بهترین روش ممکن برای افزایش سرمایه انتخاب میگردد. کلیه شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران یا فرابورس ایران می‌توانند با ثبت درخواست و طی کردن مراحل مورد نیاز اقدام به افزایش سرمایه از یکی از روشهای موجود نمایند.
افزایش سرمایه به چهار طریق صورت می‌گیرد:
- از محل سود انباشته (سهام جایزه)
- از محل آورده نقدی و مطالبات حال شده سهامداران
- از محل تجدید ارزیابی دارایی ها
- از محل سلب حق تقدم
1-2-1 افزایش سرمایه از محل سود انباشته
افزایش سرمایه از محل سود انباشته عملاً تغییر در طبقات حقوق صاحبان سهام شرکت است و منابع جدیدی در اختیار شرکت قرار نمی‌دهد اما از خروج منابع تحت عنوان تقسیم سود نقدی در مجامع جلوگیری می‌کند. در افزایش سرمایه از محل سود انباشته، شرکت پس از تهیه گزارش توجیهی، گزارش حسابرس مستقل و بازرس قانونی، دریافت مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار و برگزاری مجمع عمومی فوق العاده، اقدام به ثبت افزایش سرمایه نزد اداره ثبت شرکتها می کند. از اهداف عمده افزایش سرمایه از این محل میتوان به جبران مخارج سرمایه ای انجام شده، عدم تقسیم سود در مجمع عمومی و اصلاح ساختار مالی شرکت اشاره کرد.
2-2-1 افزایش سرمایه از محل آورده نقدی و مطالبات حال شده سهامداران
شرکتها می‌توانند پس از تهیه گزارش توجیهی، گزارش حسابرس مستقل و بازرس قانونی، دریافت مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار و برگزاری مجمع عمومی فوق العاده، اقدام به اختصاص حق تقدم برای سهامداران فعلی خود نمایند.
از اهداف عمده افزایش سرمایه از این محل می توان به اجرای پروژه، کاهش مطالبات سهامداران از شرکت و انجام فعالیت‌های سرمایهگذاری با توجه به فعالیت شرکت اشاره کرد.
3-2-1 افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها
شرکتها می‌توانند با تجدید ارزیابی دارایی‌های خود و و اخذ تاییدیه از مرجع رسمی (کارشناسان رسمی دادگستری) مطابق با دستور العمل های سازمان بورس و اوراق بهادار و همچنین استانداردهای حسابداری اقدام به افزایش سرمایه خود نمایند.
در این روش پس از تهیه گزارش توجیهی، نظر حسابرس مستقل و بازرس قانونی نسبت به گزارش توجیهی مزبور اخذ خواهد شد، و پس از آن مجوز افزایش سرمایه از سازمان بورس و اوراق بهادار دریافت خواهد گردید. سپس، شرکت نسبت به برگزاری مجمع عمومی فوق العاده و ثبت افزایش سرمایه نزد اداره ثبت شرکتها و انتقال مازاد تجدید ارزیابی به سرمایه اقدام می‌نماید. در این مدل افزایش سرمایه مانند افزایش سرمایه از طریق سود انباشته منابع جدیدی در اختیار شرکت قرار نمی‌گیرد و شرکت صرفا اصلاح ساختار مالی انجام می‌دهد و ارزش دارایی‌های شرکت در صورت وضعیت مالی به روز میشود.
4-2-1 افزایش سرمایه از محل سلب حق تقدم
مطابق با مفاد ماده 160 لایحه قانون اصلاح قسمتی از قانون تجارت، شرکت می‌تواند سهام جدید را برابر مبلغ اسمی بفروشد یا اینکه مبلغی علاوه بر مبلغ اسمی سهم به عنوان اضافه ارزش سهم از خریداران دریافت کند.
همچنین شرکت می‌تواند عواید حاصله از اضافه ارزش سهم فروخته شده را به اندوخته منتقل سازد یا نقدا بین صاحبان سهام سابق تقسیم کند یا در ازای آن سهام جدید به صاحبان سهام سابق بدهد. بنابراین افزایش سرمایه با سلب حق تقدم یعنی افزایش سرمایه شرکت ناشی از سلب حق تقدم از سهامداران فعلی و عرضه عمومی سهام جدید در بورس با رعایت تشریفات لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت و مقررات مربوطه.
3-1 تأمین مالی از طریق صندوقهای سرمایهگذاری
1-3-1 صندوق پروژه
صندوق پروژه یکی از انواع صندوقهای تامین وجوه در بازار است که تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار با هدف تامین مالی برای انجام پروژهها تاسیس میشود. اینگونه صندوق‌ها با جمع‌آوری وجوه سرمایه‌گذاران، این وجوه را صرف مخارج مورد نیاز برای انجام پروژه می‌کند. متولی صندوقهای پروژه در طول مدت اجرای پروژه شخصیتی حقوقی به شرکت پروژه است که تنها به منظور مدیریت این صندوق تشکیل می‌شوند. اینگونه صندوق‌ها معمولاً برای اجرای پروژه های صنعتی بزرگ تاسیس می‌شوند.
2-3-1 صندوق زمین و ساختمان
صندوقهای زمین و ساختمان گونه‌ای از صندوقهای پروژه هستند که برای تامین مالی پروژه های ساختمانی تاسیس می‌شوند. این پروژه های ساختمانی تنها در صورت کسب مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار می‌توانند در این صندوق‌ها پذیرفته شوند. همچنین این پروژهها می‌توانند مسکونی، اداری یا تجاری باشند.
صندوقهای زمین و ساختمان به واحدهای مجزایی تقسیم می‌شوند که سرمایه‌گذاران می‌توانند با خرید این واحدها در سود و زیان پروژه شریک شوند. این صندوق‌ها پس از اتمام پروژه ساختمانی سود و زیان حاصل از فروش پروژه را بین سرمایه گذاران تقسیم میکنند.
3-3-1 صندوق املاک و مستغلات
صندوق املاک و مستغلات نوعی از صندوقهای سرمایه گذاری هستند که به جمع‌آوری سرمایه از سرمایه‌گذاران مختلف و سپس سرمایهگذاری در زمینه املاک و مستغلات می‌پردازند. این املاک ممکن است شامل واحدهای مسکونی، تجاری، صنعتی، اداری، یا سایر نوع املاک باشند. هدف اصلی این صندوق‌ها بهره‌برداری از املاک و مستغلات به عنوان منبع درآمد برای سهامداران خود است. سرمایه‌گذاران مختلف می‌توانند در این صندوق‌ها سهام بخرند و در ازای سهامی که خریداری میکنند، بهره‌هایی از درآمد حاصل از املاک و مستغلات تحت مدیریت صندوق دریافت میکنند.
انواع صندوق املاک و مستغلات
- صندوقهای سرمایهگذاری سهامی یا مالکیت مستغلات
- صندوقهای سرمایهگذاری املاک و مستغلات رهنی
- صندوق سرمایهگذاری املاک و مستغلات ترکیبی
یکی دیگر از روشهای تأمين مالی، انتشار انواع اوراق بدهی است. این اوراق نوعی از فرآیند وام دهی و وامگیری بین نهادها و افراد است. اوراق بدهی در ایران تحت عنوان صکوک شناخته می‌شوند. هر فرد یا نهادی با انتشار این گونه اوراق اقدام به جمع‌آوری وجوه برای انجام مقاصد خود نموده و متعهد میشود وجوه را به همراه سود آنها در زمانی معین در آینده بازپرداخت نماید.
انواع اوراق بدهی در ایران
تأمین مالی از طریق بازار سرمایه در ایران، معمولاً به وسیله انتشار اوراق بهادار اسلامی، که به عنوان “صکوک” شناخته می‌شوند، انجام می‌پذیرد. صکوک به طور کلی اوراق بهاداری هستند که دارای پشتوانه دارایی بوده، درآمد آنها ممکن است ثابت یا متغیر باشد، قابل معامله در بازارهای ثانویه بوده و مهم‌تر از همه، منطبق بر اصول و مقررات شریعت اسلامی می‌باشند. صکوک به طور عمده به دو دسته اصلی تقسیم میشود: صکوک انتفاعی و صکوک غیرانتفاعی. صکوک انتفاعی، انواع دارد از جمله اوراق مشارکت، اجاره، مرابحه، استصناع، مضاربه، سلف، منفعت، اوراق رهنی، مساقات، مزارعه و … که برای اهداف مختلف اقتصادی منتشر می‌شوند. همچنین، صکوک غیرانتفاعی شامل اوراق بهاداری نظیر وقف و قرضالحسنه است که برای اهداف غیرانتفاعی و عام المنفعه به کار می‌روند.
1-1 اوراق اجاره
صکوک اجاره در حقیقت اوراق بهاداری است که دارنده آن به صورت مشاع، مالک بخشی از دارایی است که منافع آن بر اساس قرارداد اجاره به مصرف کننده یا بانی واگذار شده است. در صکوک اجاره حق استفاده از منافع دارایی یا مجموعه‌ای از دارایی ها، در برابر اجاره بها ازمالک به شخص دیگری منتقل می شود. مدت قرارداد اجاره مشخص است و می توان اجاره‌بها را در ابتدای دوره، انتهای دوره، با سررسیدهای ماهانه، فصلی یا سالانه پرداخت کرد. از آن جا که صکوک اجاره اوراق بهاداری است که بیان گر مالکیت مشاع فرد است، می توان آن را در بازار ثانویه و به قیمتی که به وسیله عامل های بازار تعیین میشود، معامله کرد.
با انتشار اوراق اجاره، رابطۀ وکیل و موکل میان ناشر و خریداران اوراق اجاره برقرار میگردد. ناشر به وکالت از طرف خریداران ملزم به مصرف وجوه حاصل از فروش اوراق اجاره جهت خرید دارایی موضوع انتشار و اجارۀ آن به بانی می‌باشد. تملیک اوراق اجاره به منزلۀ قبول وکالت ناشر بوده و وکالت ناشر تا سررسید و تصفیة نهايي اوراق اجاره غیرقابل عزل، نافذ و معتبر است. ازآنجا که این اوراق بیانگر مالکیت مشاع فرد است میتوان آن را در بازار ثانویه و به قیمتی که توسط عوامل بازار تعیین میگردد، معامله کرد.
1-1-1 انواع اوراق اجاره
- اوراق اجاره خرید دارايي
- اوراق اجاره رهني
- اوراق اجاره تامين نقدينگي
1-2 اوراق مرابحه
اوراق مرابحه، اوراق بهادار با نام قابل نقل و انتقالی است که نشان‌دهندۀ مالکیت مشاع دارندۀ آن در دارایی مالی (طلب) است که براساس قرارداد مرابحه حاصل شده است. با خرید اوراق مرابحه، رابطۀ وکیل و موکل میان ناشر و خریداران اوراق مرابحه برقرار میگردد. ناشر به وکالت از طرف خریداران اوراق ملزم به خرید دارایی موضوع انتشار به صورت نقد و فروش اقساطی آن به بانی می‌باشد. در این اوراق بانی و فروشنده دارای شخصیت حقوقی واحد نمی باشند. از آنجا که این اوراق بیانگر مالکیت مشاع فرد است میتوان آن را در بازار ثانویه و به قیمتی که توسط عوامل بازار تعیین میگردد، معامله کرد.
1-2-1 انواع اوراق مرابحه
برای اوراق مرابحه انواع مختلفی پیشنهاد و برخی به مرحله اجرا گذاشته شده است. مهمترین آنها عبارتند از:
- اوراق مرابحه تأمين مالي
- اوراق مرابحه تأمين نقدينگي
- اوراق مرابحه تشکيل سرمايه شرکت هاي تجاري
- اوراق مرابحه رهنی
1-3 اوراق سفارش ساخت
اوراق سفارش ساخت از جمله اوراق بهادار اسلامی (صکوک) با بازدهی معین است که ناشر آن را براساس یک قرارداد سفارش ساخت منتشر می‌کند. دارایی موضوع قرارداد سفارش ساخت، هر نوع دارایی است که امکان ساخت و تحویل آن در مواعد زمانی مورد نظر بانی وجود داشته باشد. ارزش تقریبی اسمی اوراق دارایی‌های یاد شده کمتر از 100 میلیارد ریال نباشد. همچنین سررسید اوراق نمی‌تواند بیش از 80 درصد از مجموع دورۀ ساخت و عمر اقتصادی پیش‌بینی شده برای دارایی باشد.
4-1 اوراق منفعت
اوراق بهادار منفعت، در اصطلاح، سند مالی بهاداری است که بیانگر مالکیت دارنده آن بر مقدار معین خدمات یا منافع آینده از یک دارایی بادوام است که در ازای پرداخت مبلغ معینی به وی منتقل شده است درواقع اوراق منفعت، دال بر گواهی یا وثیقه‌ای است که بیانگر مالکیت مقدار کاملاً معین منافع یا خدمات آینده از یک تسهیلات عمومی می‌باشد و درازای مبلغ معینی به متقاضیان منتقل میشود. از آنجا که این اوراق بیانگر مالکیت مشاع فرد است میتوان آن را در بازار ثانویه و به قیمتی که توسط عوامل بازار تعیین میگردد، معامله کرد.
5-1 اوراق مشارکت
اوراق مشارکت، به اوراقی گفته میشود که براساس قانون به صورت بانام و بی‌نام منتشر می‌شوند. این اوراق در زمان مشخص و به قیمت اسمی در اختیار خریداران قرار می‌گیرند. خریداران این اوراق با توجه به قیمت و زمان مورد نظر اقدام به خرید آنها می‌نمایند. به عبارت دیگر، این اوراق نوعی بدهی است که ناشر با انتشار آنها متعهد میشود، براساس زمان تعیین شده، وجه مشخصی را به عنوان سود اوراق به خریدار پرداخت نماید. خرید و فروش اوراق مشارکت به صورت مستقیم یا توسط سازمان بورس اوراق بهادار انجام میشود. این اوراق از سوی دولت، شهرداری، شرکتهای دولتی و خصوصی، برای تأمین اعتبار طرح‌های عمرانی یا زیرساختی در کشور، منتشر میگردد.
6-1 اوراق خرید دین
اوراق خريد دين، اوراق بهادار بانامی است كه به منظور خرید مطالبات مدت‌دار اشخاص حقوقی به استثنای مطالبات ناشی از عقد سلف منتشر میشود. شرکتها و مؤسسات می‌توانند بر اساس مقررات و دستورالعمل‌های سازمان بورس و اوراق بهادار، بخشی از مطالبات خود از اشخاص حقیقی و حقوقی را به یک نهاد واسط بفروشند و از این طریق منابع مالی درگیر در حساب‌های دریافتنی را به وجه نقد تبدیل کنند. این اوراق در بورس‌ها یا بازارهای خارج از بورس قابل‌معامله می‌باشند.
7-1 اوراق رهنی
اوراق رهنی، اوراق بهاداری است که به منظور خرید مطالبات رهنی توسط ناشر منتشر می شود. مطالبات رهنی شامل مطالبات مدت‌دار اشخاص حقوقی ناشی از قراردادهای مبادله‌ای از قبیل فروش اقساطی، اجاره به شرط تملیک و جعاله (به استثنای سلف) است که دارای وثیقه رهنی می‌باشد.
8-1 اوراق قرضالحسنه
اوراق قرض الحسنه اوراق بهاداری است که براساس قرارداد قرض بدون بهره منتشر میشود و به موجب آن قرارداد، ناشر اوراق به میزان ارزش اسمی آنها به دارندگان اوراق بدهکار است و بایستی در سر رسید به آنان بپردازد.
دولت‌ها و مؤسسه‌های خیریه خوشنام و معروف می‌توانند برای انجام طرح‌های عام‌المنفعه یا برای ایجاد ارتباط بین صاحبان وجوه که قصد دارند بخشی از وجوه خود را به صورت قرضالحسنه در اختیار نیازمندان قرار دهند و متقاضیان وام قرضالحسنه، از ابزار مالی اوراق قرضالحسنه استفاده کنند، به این بیان که دولت یا مؤسسه خیریه با انتشار اوراق قرضالحسنه با سررسیدهای معین وجوه مازاد افراد خیر را جمع آوری کرده در طرح خاص سرمایهگذاری می‌کند و یا به صورت مستقیم یا از طریق صندوقهای قرض الحسنه یا بانک‌ها به افراد نیازمند وام قرضالحسنه می‌پردازد. سپس از طریق محل بودجه سالانه یا از طریق جمع آوری اقساط وام‌های قرضالحسنه، اوراق قرضالحسنه سررسید شده را تسویه حساب می‌کند.
9-1 اوراق سلف موازی استاندارد
اوراق سلف موازی استاندارد، قراردادی است که بر اساس آن، مقدار مشخصی از یک دارایی پایه با تاریخ سررسید مشخصی در آینده، به فروش می‌رسد.
قیمت کالا در زمان انعقاد قرارداد از خریدار دریافت شده و خودِ کالا هم در تاریخ سررسید قرارداد به خریدار تحویل داده میشود. خریدار قرارداد سلف موازی می‌تواند این اوراق تا از قبل تاریخ سررسید در بازار ثانویه به فروش برساند. به دلیل وجود این بازار ثانویه، سرمایه‌گذاران به اوراق سلف موازی استاندارد به عنوان یک ابزار مالی نگاه میکنند. اوراق سلف موازی استاندارد موجب ارتقا سطح تولید ملی، جمع‌آوری نقدینگی و کاهش تورم هستند.